Artist qe gdhend thelle ne gur...

Titulli: Artist qe gdhend thelle ne gur... Sat 8 Mar 2008 - 19:06

Viktor Gjika është nga ata tipa që nuk është e vështirë t'i njohësh e t’i përcaktosh. I hapur, i drejtpërdrejtë, i pranishëm dhe aktiv aty ku e kërkon misioni i tij si artist dhe ai shoqëror, sa impulsiv aq edhe racional, këmbëngulës në krijimtari e polemizues në debat, një trazim butësie e rreptësie, një vrapues i palodhur i distancave të largëta të artit. . . Gjithshka brenda kategorisë së artistëve që, duke mos e pranuar vetëmbylljen dhe qëndrimin nën hije, natyrshëm dalin në rradhët e para të jetës artistike të vëndit.
Ky është imponimi që vjen prej vlerave të veprës dhe intensitetit të veprimtarisë. Në kujtesën time për të, që zë fill që nga viti 1952 kur u gjendëm në të njëjtin paralel të vitit të tretë në gjimnazin "Raqi Qirinxhi" (ish Liceut Francez) të Korçës, më bëhet se V. Gjika bënte pjesë te ata që quhen "të kudogjendur". Midis tre katër solistëve në korin e shkollës, me një zë kumbues që i përshtatej këngëve të tipit hymn, në skena teatri, në rrethin letrar, në podiume nga bëhen përshëndetje e recitime, në veprimtaritë jashtë shkollore të shtëpive të pionierit, rinisë, kulturës që asokohë, bashkë me kinematë, synonin të mbanin gjallë jetën artistike të kohës. Të gjitha këto ishin të mjaftueshme për të qenë në qendër të vëmendjes, i kërkuar si shok dhe kanakar i vajzave. . .

Shumica e pedagogëve tanë vinin nga brezi i ishliceistëve të Liceut të famshëm dhe nga shkollat perëndimore. Me kërkesa të larta, striktë, me një pedantizëm akademik që ishte i dobishëm sepse ngrihej mbi mediokritetin e kohës së punës vullnetare, mund të vinin në vështirësi edhe nxënësin më të mirë. Por Viktori ishte aq i pakapshëm e imponues në çdo lëndë. Domëthënë i notave të padiskutueshme që përcaktojnë elitën e nxënësve. Në atë vit të tretë, befas ai doli si asistent i pedagogut të matematikës, Petro Fundo. Ky ishte njëri nga përfaqësuesit më të denjë të dinastisë së matematicienëve "Fundo" që vazhdon edhe sot e kësaj dite në universitetin e Tiranës dhe në atë të Selanikut. Mbaruar në Francë me një laurë si njëri nga dy studentët më të mirë të atij viti akademik, Petroja ishte një pedagog tekanjoz e tejet origjinal. Kokë më vete. Teoremat e problemat i shpjegonte duke zgjedhur "asistentin" më të mirë që i zhvillonte ato në dërrasën e zezë. Ky short, i ra Viktorit. Dhe jo rastësisht.
Në fillim të vitit, njëri nga nxënësit tonë të zellshëm, nga ata që mësojnë përmëndësh, po zgjidhte në dërrasën e zezë gjatë e gjatë një teoremë, kur Petroja, me atë tikun nervor nën cepin e majtë të syrit, e ndërpreu: "Këto janë hamallëqe mor djalë" - tha. "Por. . . kështu e ka teksti profesor" - tha ky. "Edhe ai që ka bërë tekstin, hamall ka qenë! Çohu ti Gjika dhe zgjidhe siç e shpjeguam herën e kaluar!"
V. Gjika mund të kishte studjuar e punuar me të njëjtin sukses në çdo profesion, por pa dyshim ka qenë një orë e mbarë për të dhe për filmin shqiptar ai përcaktim rastësor që të studjonte në Moskë, në Institutin Shtetëror të Kinematografisë. Arti i shtatë që posa kishte hedhur rrënjë edhe tek ne, ishte një ëndërr për çdo të ri. Pas tre vjetësh, u takuam në Dardhë. Viktori, i palodhur dhe i kudondodhur nuk reshtëte së shkrepuri aparatin fotografik. "Todo! Atë që dua unë të fiksoj, hë për hë nuk po e shoh" - tha. "E çfarë na qënka kjo? - e pyeta. "Mjegulla. Mjegulla që zvarritet nëpër shpatet e maleve. Më thuaj kur bien mjegullat këtu!" "Ndoshta në fillim të shtatorit" - i thashë. Unë u largova për në Korçë kurse ai ndenji edhe disa ditë tek nëna ime, në pritje të mjegullave të vjeshtës. Hë për hë, në shpërthimet e tij pasionante, kryesori qe ai i kinooperatorit për të cilin studjonte dhe që nuk e braktisi as në vitet e mëpasme kur iu përkushtua regjisë së filmit. Duke e njohur mirë dramaturgjinë dhe rolin e skenarit në film si edhe peshën vendimtare të regjisorit si autori kryesor i tij, në sheshin e xhirimit atë do t'a shihje tek nuk i zinte vendi vend pa e mbërthyer syrin tek kamera, pa i "ndërhyrë" operatorit me takt a pa takt, ata e dinë por sigurisht me përligjjen se filmi para së gjithash është "pikturë lëvizëse".

Rrugët tona u ndanë nga profesionet dhe qytetet ku jetonim për goxha kohë dhe u kryqëzuan sërish në fillim të viteve '70, kur unë u transferova në Tiranë. Në atë kohë ai kishte përfunduar filmin "Yjet e netëve të gjata". Bëhej diskutimi në atë që quhej Kolektivi krijues. Që në fillim më habiti e më hutoi pritja me këmbët e para që po i bëhej filmit. Gëlonte një "shqetësim" ideologjik. "Ç'është kjo nënë që i dërgon djemtë partizanë dhe i pret kufoma?"Tragjizmi i luftës, nuk duhej, sakrificat nuk duheshin çuar deri në vdekjen e heroit. Ai që duhej të vdiste, ishte armiku, përndryshe mund të bije në deheroizim, si tek "Fati i njeriut!"Por nuk mungoi edhe gjykimi realist. Midis mbrojtësve të filmit, ca për bindje e ca për shoqëri, hyra edhe vetë. Gjithsesi, çensura e detyroi V. Gjikën të bënte ca ndërhyrje e shartime deklarative.
Në vitin 1975, pasi botova romanin "Përballimi" Viktori më takoi menjëherë. "Ulu e më shkruaj skenarin, unë do ta bëj film!". Filmi është ai që tashmë njihet, i shfaqur dhjetra herë nëpër ekranet e TV, i lavdëruar e i sharë me tone të larta, që sidoqofshin provojnë se ai ka zënë një vend e s' tundet. Pas 30 vjetësh, pas shumë veprave të tjera letrare e filmike të para nga kritika e opinioni me nota më afirmative, edhe unë edhe V. Gjika besoj, mund t'a harronim së paku një roman a një film që quhet goxha "i politizuar". Por kam bindjen se do të bënim gabim.
Jo vetëm sepse veprat nuk mund të nxirren lehtësisht jashtë kohës kur janë krijuar dhe as për atë "dhimbjen" e autorëve që veprat i shohin të gjitha, si fëmijët e tyre, por për një arsye tjetër që do ta quaja “e vërteta historike”. Ky film, tregon disa të vërteta e madje, mjaft lakuriq. Vërtet aty janë protagonistë drejtues partie e ndërmarrjesh, por është e pranishme edhe lufta e pamëshirshme e klasave që drejtonin ata, shpronësimet dhe drama e fshatarit të kamur që ia grabitin drithin nga hambari, dhuna dhe poshtërimi i njeriut të djersës së ballit, të vendosura këto në një fond kohor ku mpleksen shumë fate njerëzorë. Pastaj, ai ansambël i shkëlqyer aktorësh!

Vitet tona rrodhën nëpër vizita familjare, biseda, takime. Dhe jo vetëm për artin, por edhe për proçeset që kalonte vendi në një sistem të ri, ku unë i hyra politikës dhe ai qëndroi larg saj, besnik i filmit që vazhdoi ta bëjë edhe në kushte të vështira. Bashkëpunimi ynë më i mbramë, si një përputhje simbolike e miqësisë sonë të gjatë, titullohet "Rrënjët"dhe i kushtohet Artistit të Popullit Mihal Ciko. Por jo vetëm atij. Aty ka shumë atmosferë nga qyteti ynë i dashur Korça, nga artistët e saj të mëdhenj!
Viktor Gjika e ka shkruar kapitullin e tij në historinë e filmit shqiptar, me daltën e një artisti që gdhend thellë në gur, për të gjitha kohërat. Nëse do të kërkonim një tipar dallues, të kudogjindshëm në filmat e tij, ky do të ishte REALIZMI. Pa parashtesa e prapashtesa. Ai di t'a zgjedhë kohën. Kohëra dramatike e kulme të historisë.
Në kushtet e vështira të diktatit e të çensurës, ai bën pjesë me dinjitet në atë grup artistësh që ia dolën të sjellin romantikën e atdhetarizmit, heroikën e luftrave të popullit si dhe të vërteta të tjera, shpesh herë të hidhura, të jetës së tij. Ka qenë një fat për mua miqësia dhe bashkëpunimi me Viktor Gjikën.