Aktorët nuk vdesin të parët

Titulli: Aktorët nuk vdesin të parët Sat 8 Mar 2008 - 19:08

Diku në Londër, pranë Tower Hill, gjenden emrat e 24000 ushtarëve britanikë të rënë nga viti 1939 në vitin 1945 në betejat më dramatike në historinë e njerëzimit, betejat detare të Flotës Mbretërore Britanike kundër Flotës Detare të Rajhut të Tretë.

Mund të thuhet edhe e kundërta, beteja e flotës detare naziste kundër një flote tjetër. Ajo që ka mbetur nga historia e këtyre betejave, janë mijëra emra të gdhendur në mermer në kujtim dhe nderim të luftëtarëve që mbetën një herë e përgjithmonë në fund të deteve dhe të oqeanëve.

Emrat e aktorëve shqiptarë që kanë rënë në detet dhe oqeanet e kujtesës, kanë mbetur të shkruar si në një monument mbi pelikulën e filmit shqiptar.

Ndërmend më vijnë kinoprovat e Kujtim Spahivoglit dhe pastaj shtati i tij i gjatë dhe flokët rebelë që i bien në ballë në rolin e Selimit, në filmin “Oshëtimë në bregdet” që mbetet edhe roli i tij i vetëm në kinematografi.

E mbaj mend në stacionin e trenit të linjës Tiranë-Fier, ku e takonim gjithmonë gjatë udhëtimeve të tij për në vende të tjera pune jashtë teatrit dhe filmit. E kujtoj gjithmonë edhe në rrjeshtin që zinim së bashku në komitetin e partisë së Tiranës, ku ndodhte të kërkonin strehim. I kishin shëmbur edhe shtëpinë prindërore dhe ndoshta kjo është arësyeja që e kujtoj shpesh herë.

Ndrek Lucën e kujtoj në sallën e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve, duke diskutuar me këmbë e duar, me një pasion të çuditshëm. Ndoshta e ndjente vehten më shumë se të tjerët si në shtëpinë e tij në sallën e madhe të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve ngaqë shkruante edhe vetë drama.

Ilia Shyti, flokëbardhë dhe i heshtur, iku duke lënë prapa numrin më të madh të roleve episodike.

U shuan njeri pas tjetrit një grup aktorësh të teatrit të Korçës, Pandi Raidhi, Thimi Filipi, Stavri Shkurti, Dhorkë Orgocka, Jani Riza, të cilët lanë gjurmët e tyre në kinematografi.

Mbeti vetëm humori i Nikolin Xhojës në filmin “Kapedani”, zëri gati i këngëzuar i aktorit shkodran Ndrek Prela dhe përmbajtja plot humor e Tano Banushit. Mbeti heshtja e portretit të Mihal Stefës, vështrimi dramatik që kërkon të çajë ekranin. U fiksua në ekran fytyra e qetë e Marta Burdës dhe fytyra e ëmbël e aktores Violeta Deda, që mbeti gjithmonë e re në rolet e saj në filmin "Kur po xhirohej një film" dhe “Vrasje në gjueti”, duke i lënë figurës femërore një finesë të madhe. Iku para kohe, Naim Frashëri, aktori i madh që i la teatrit figurën e Hamletit shqiptar dhe filmit disa nga rolet e para t ë kinemagrafisë, sidomos Palin tek "Skënderbeu".

Ikën para kohe Bexhet Nelku, që mishëroi personalitetin e tij të fortë dhe Ferdinand Radi, që solli njeriun e komplekseve jetësore.

Iku në kohë xhirimesh, Sandër Prosi dhe mbeti kumbimi i zërit të tij me përmasa të një personaliteti fisnik, që mishëroi burrin e shtetit, fshatarin dhe intelektualin shqiptar të të gjitha periudhave historike, apo gjeneralin e ushtrive të tjera. Ka mbetur i fiksuar vështrimi i aktorit Agim Shuke, që u godit për vdekje dhe nuk shpëtoi dot, megjithëse u bënë të gjitha përpjekjet.

Koha, sistemet, brezat kanë shpejtësinë e tyre, e cila nuk është gjithnjë shpejtësia e këtyre aktorëve që kanë ikur ndoshta para kohe.

Disa prej tyre sollën një kohe të paparë prej të tjerëve, duke mishëruar edhe figura të së kaluarës dhe një ndjeshmëri të persosur karshi të gjithë lloj reflekseve dhe formomeve njerëzore, që nga periudha e mbretërve dhe perandorive të vjetra dhe të reja, si në rastin e Sandër Prosit, që luajti krahas filmit “Udha e shkronjave”, “Nëntori i dytë”, ”Në fillim të verës” edhe në filmin “Plumba perandorit”. Sollën gjithashtu lojën e të ardhmes, ngarkesën e ngrohtë dhe emocionale njerëzore, të gërshetuar me brengën e përherëshme të egzistencës.

Kështu duhet të themi se shkëndijat e para të lojës moderne aktoreske dhe filmike u sollën në ekran të mishëruara prej një aktori si Vangjush Furxhiu, i cili megjithëse nuk la shumë figura, na kujton në portretin e tij, dramën e portretit t ë Moisiut, kësaj here të risjellë në mes të teatrit dhe të filmit shqiptar.
Forca aktoreske e këtyre njerëzve bashkëpunoi kundër ngathtësisë së manovrimive për ta sjell ë jet ën e filmit në një produkt modern të ditëve tona.

I kthehemi edhe një herë portretit dhe vështrimit të syve të Vangjush Furxhiut, që vjen sa nga afresket e ikonave të kishave, aq edhe nga pikturat moderne të të rinjve të sotëm shqiptarë. Ajo është fytyra e dyzimit, e zbritjes nga idete më të larta në një baltë të rëndë njerëzore, që të tërheq prapa dhe e ndjek njeriun deri sa e merr në vdekje, ku pritet një ringjallje tjetër.

Nuk mund të kishim këtë peshë të rëndë tokësore pa lojën e aktorëve që kanë ikur si (Lokja) M. Logoreci, L. Kovaçi, P. Gjoka, N. Shkjezi, P. Mima, S. Strati, P. Lkunda.

Dhe nuk do të kishim pa lojën e aktorëve që kanë ikur edhe lojën e aktorëve më të rinj të ekranit, që vijnë më të shpenguar se asnjëherë tjetër në një botë që vazhdon të ndryshojë, pa e çarë kokën shumë se ç’farë po ndodh në të vërtetë kështu hyjmë në periudhën tonë postmoderne.

N.q.s. nuk do të kishim peshën e lojës së aktorëve të brezit të teatrit themelues shqiptar, që na kujton disi edhe protokollin mondan të mikpritjes shqiptare, nuk do të kishte lindur sot loja gati fluide e një shpirti të paqëndrueshëm të aktorëve të brezit më të ri të kinemase së sotme shqiptare, ashtu si nuk do të kishim pa këta të fundit monumentin prej celuloidi të ngritur prej aktorëve që na kanë kujtuar të parët, ndryshimet.

Dhe që të kalosh nga loja e të parëve në atë të aktorëve më të rinj, si një urë njerëzore janë ngritur fytyra e aktorëve që kanë shkuar, ku nga më dramatiket mbetet ajo e Vangjush Furxhiut, i cili e ndjente ndoshta më shumë se të tjerët kohën që ecën.

Janë aktorët që pathosin e romantizmit të vonuar e kryqëzuan me lojën realiste, për të hapur derën e postmodernizmit, të cilën disa prej tyre e kanë ndjerë në sajë të një ndjesie brilante njerëzore.